Υπογονιμοτητα

Ως υπογονιμότητα ορίζεται η αδυναμία να επιτευχθεί εγκυμοσύνη έπειτα από προσπάθεια ενός χρόνου χωρίς κανένα μέτρο αντισύλληψης και με ικανοποιητικό αριθμό συχνότητας επαφών ανά μήνα. Διακρίνεται σε πρωτοπαθή, στην οποία δεν υπήρξε στο παρελθόν καμία εγκυμοσύνη, και σε δευτεροπαθή, στην οποία υπήρξε εγκυμοσύνη στο παρελθόν. Το ποσοστό υπογονιμότητας για τις γυναίκες σήμερα ανέρχεται στο 13% περίπου για γυναίκες έως την ηλικία των 40 ετών.

Ποια είναι η πιθανότητα εγκυμοσύνης για ένα φυσιολογικό ζευγάρι;

Για ένα φυσιολογικά γόνιμο ζευγάρι με συχνές επαφές ανά μήνα, η πιθανότητα σύλληψης είναι 20%-25% ανά μήνα, με μέγιστο ποσοστό το 34%. Ένα τέτοιο ζευγάρι, με την ηλικία της γυναίκας έως 25 ετών, θα έχει επιτύχει σύλληψη κατά 60% σε 6 μήνες και κατά 85% σε 1 χρόνο.

Με τη γυναίκα στην ηλικία των 35 χρόνων, οι πιθανότητες σύλληψης σε 1 χρόνο είναι 60% και σε 2 χρόνια 85%.

Ποια είναι τα συχνότερα αίτια υπογονιμότητας;

Η υπογονιμότητα μπορεί να οφείλεται σε γυναικείο παράγοντα, σε ανδρικό ή σε συνδυασμό και των δύο. Κατά την προσέγγιση ενός υπογόνιμου ζευγαριού, είναι βασικό να λαμβάνονται υπόψη η ηλικία της γυναίκας, η διάρκεια της υπογονιμότητας του ζευγαριού και τα αίτιά της. Για να τεθεί η διάγνωση του προβλήματος με σκοπό τη βέλτιστη θεραπεία, θα πρέπει να διερευνηθούν οι παρακάτω παράγοντες:

Πολλοί είναι οι λόγοι της ανησυχητικής αύξησης της υπογονιμότητας στις μέρες μας. Οι λόγοι για τους οποίους ευθύνονται οι γυναίκες είναι οι ακόλουθοι:

• Ορμονικές διαταραχές (σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, πρόωρη εμμηνόπαυση, ακατάστατη ωορηξία) που επηρεάζουν τόσο τη φυσιολογική ωορηξία όσο και την ποιότητα των παραγόμενων ωαρίων.
• Η απόφραξη των σαλπίγγων μετά συνήθως από φλεγμονές και λοιμώξεις
• Η ενδομητρίωση

• Παθήσεις της μήτρας (ινομυώματα, διθάλαμος μήτρα)
• Το αφιλόξενο περιβάλλον του τραχήλου (μη φιλική προς τα σπερματοζωάρια τραχηλική βλέννη)
• Καθυστέρηση απόκτησης παιδιού (αυξημένη ηλικία της γυναίκας)
• Γενετικές-Χρωμοσωμικές ανωμαλίες
• Ανοσολογικά αίτια (ύπαρξη διαφόρων ‘εχθρικών’ προς το έμβρυο αντισωμάτων στον ορό της γυναίκας)
• Αιτίες που σχετίζονται με τον τρόπο ζωής (άγχος, κάπνισμα, αλκοόλ)

Ο ανδρικός παράγοντας ευθύνεται για την υπογονιμότητα περίπου στο 30-50% των ζευγαριών με προβλήματα αναπαραγωγής. Βασικό κριτήριο της ανδρικής γονιμότητας είναι η φυσιολογική κατάσταση του σπέρματος. Ένα φυσιολογικό και επαρκές σπέρμα αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την επίτευξη της γονιμοποίησης και υπάρχουν πολλοί παράμετροι που αξιολογούνται έτσι ώστε το ανδρικό σπέρμα να χαρακτηριστεί γόνιμο.

Η αξιολόγηση της ποιότητας του σπέρματος γίνεται με την εκτίμηση του αριθμού, της κινητικότητας και της μορφολογίας των σπερματοζωαρίων. Αν ο αριθμός των σπερματοζωαρίων είναι μικρότερος του φυσιολογικού, η κατάσταση ονομάζεται ολιγοσπερμία, ενώ αν δεν υπάρχουν καθόλου σπερματοζωάρια, η κατάσταση ονομάζεται αζωοσπερμία. Σημαντική επίσης είναι και η κινητικότητα των σπερματοζωαρίων, δεδομένου ότι τα σπερματοζωάρια πρέπει να κινηθούν και να διανύσουν την απόσταση μέχρι της σάλπιγγες για να συναντηθούν με το ωάριο. Τέλος η μορφολογία των σπερματοζωαρίων πρέπει να είναι, σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο ποσοστό, φυσιολογική. Εκτός από τα παραπάνω χαρακτηριστικά των σπερματοζωαρίων, σημασία έχουν και άλλοι παράγοντες, όπως ο όγκος του σπέρματος, η παρουσία φλεγμονής και τέλος η ύπαρξη αντισπερμικών αντισωμάτων. Τα τελευταία κατευθύνονται στα σπερματοζωάρια, πάνω στα οποία προσκολλώνται, επηρεάζοντας τόσο την κινητικότητα όσο και την ικανότητα τους να γονιμοποιήσουν το ωάριο.

Άλλα αίτια ανδρικής υπογονιμότητας που μπορούν να προκαλέσουν διαταραχές του σπέρματος είναι διάφορες φλεγμονές των όρχεων, με πιο γνωστή την προκαλούμενη από παρωτίτιδα, καθώς και σοβαρές φλεγμονές του προστάτη. Άλλες καταστάσεις ανδρικής υπογονιμότητας είναι διαταραχές στην εκσπερμάτιση (προβλήματα στύσης, παλίνδρομη εκσπερμάτιση) ή διαταραχές της εναπόθεσης του σπέρματος (επισπαδίας, υποσπαδίας), ανώμαλη λειτουργία των όρχεων ποικίλης αιτιολογίας που οφείλονται στα γονίδια ή τα χρωματοσώματα του άνδρα καθώς και κρυψορχία που δεν χειρουργήθηκε μέχρι το 5ο έτος της ηλικίας. Η κιρσοκήλη, η συστροφή όρχεων, τραυματισμοί και κακώσεις των όρχεων, η λήψη διαφόρων τοξικών φαρμάκων, η επίδραση της ακτινοβολίας στους όρχεις, η κατάχρηση οινοπνεύματος καθώς και σπάνιοι όγκοι και βλάβες του κεντρικού νευρικού συστήματος μπορεί να προκαλέσουν διαταραχές και να επηρεάσουν την ποιότητα του σπέρματος.

Τέλος παροδική διαταραχή του σπέρματος μπορεί επίσης να εμφανιστεί σε άνδρες που ζουν σε μεγάλο υψόμετρο, που δεν τρέφονται σωστά, που ασκούνται υπερβολικά ή φορούν στενά εσώρουχα και παντελόνια με αποτέλεσμα να αυξάνεται υπερβολικά η θερμοκρασία στην περιοχή.

Η διερεύνηση ενός ζευγαριού που παρουσιάζει πρόβλημα γονιμότητας απαιτεί μεθοδικό έλεγχο λόγω της ποικιλίας των καταστάσεων που μπορεί να οδηγήσουν σε υπογονιμότητα.

Τι περιλαμβάνει ο έλεγχος του υπογόνιμου ζευγαριού;

Σπερμοδιάγραμμα

Το σπερμοδιάγραμμα είναι η πρώτη και ίσως η σημαντικότερη εξέταση εκτίμησης της γονιμότητας του άντρα. Κατά την εξέταση ελέγχονται τα ποσοτικά χαρακτηριστικά του σπέρματος, όπως ο συνολικός αριθμός σπερματοζωαρίων (πάνω από 20 εκατ.) και ο όγκος σπέρματος (ποσότητα σε ml). Επίσης μετράμε και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά, όπως η μορφολογία σπερματοζωαρίων (ανωμαλίες στην μορφή) και η κινητικότητα των σπερματοζωαρίων.

Ένα φυσιολογικό σπερμοδιάγραμμα (ή σπερματοδιάγραμμα) συνήθως θα αποκλείσει ένα σημαντικό παράγοντα υπογονιμότητας από την πλευρά του άνδρα. Σε υποψία φλεγμονής γίνεται καλλιέργεια του σπέρματος ενώ σε υπόνοια ύπαρξης αντισωμάτων ακολουθούν ειδικές εξετάσεις για τον προσδιορισμό τους.

Ορμονικός έλεγχος

Οι εργαστηριακές αναλύσεις αίματος γίνονται για να ελεγχθούν οι ορμόνες που σχετίζονται με τον κύκλο της γυναίκας καθώς και άλλες ορμόνες που επηρεάζουν την ωοθυλακιορρηξία.

Υστεροσαλπιγγογραφία

Στο μεγαλύτερο ποσοστό η διαδικασία της γονιμοποίησης πραγματοποιείται στις σάλπιγγες. Οποιαδήποτε πάθηση της γυναίκας που σχετίζεται είτε με την καλή λειτουργεία, είτε με την ανατομία της, μπορεί να επηρεάσει την γονιμότητα. Βάση ερευνών περίπου το 30% των ζευγαριών που αντιμετωπίζουν πρόβλημα υπογονιμότητας σχετίζεται με τον σαλπιγγικό παράγοντα.

Η υστεροσαλπιγγογραφία αποτελεί μια σημαντική εξέταση που δίνει πληροφορίες για την κοιλότητα της μήτρας και τις σάλπιγγες. Κατά την υστεροσαλπιγγογραφία, που πρέπει να γίνεται 3-6 ημέρες μετά το τέλος της περιόδου, χορηγείται σκιαγραφικό υλικό διαμέσου του τραχήλου της μήτρας και λαμβάνονται ακτινογραφίες σε διάφορα στάδια. Με αυτό τον τρόπο ελέγχεται η ύπαρξη ανωμαλιών στην κοιλότητα της μήτρας, όπως είναι τα διαφράγματα, τα υποβλεννογόνια ινομυώματα, οι συμφύσεις καθώς και η ύπαρξη ανωμαλιών στις σάλπιγγες, όπως η διάταση ή η απόφραξη του αυλού τους.

Υστεροσκόπηση και λαπαροσκόπηση

Αν υπάρξουν αμφιβολίες ή αν ανευρεθεί πρόβλημα στις σάλπιγγες μετά την εκτέλεση της υστεροσαλπιγγογραφίας, ο έλεγχος συμπληρώνεται με την υστεροσκόπηση και τη λαπαροσκόπηση. Με την υστεροσκόπηση ελέγχεται το κανάλι του τραχήλου και η κοιλότητα της μήτρας με τα στόμια των σαλπίγγων που ανοίγουν σε αυτήν. Με τη λαπαροσκόπηση ελέγχεται όλη η πύελος της γυναίκας για να διαπιστωθεί αν υπάρχουν συμφύσεις ή ενδομητρίωση όπως και η κατάσταση των σαλπίγγων, ενώ ελέγχεται αν αυτές είναι ανοικτές και διαβατές.

Η Eξωσωματική γονιμοποίηση είναι μια μέθοδος υποβοηθούμενης αναπαραγωγής η οποία χρησιμοποιείται για να βοηθήσει υπογόνιμα ζευγάρια να συλλάβουν ένα παιδί. Η μέθοδος αυτή έχει αποδειχθεί ότι είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική, φέρνοντας στο κόσμο χιλιάδες υγιή παιδιά τα τελευταία 35 χρόνια.

Κατά τη διάρκεια της εξωσωματικής γονιμοποίησης, ώριμα ωάρια συλλέγονται από τις ωοθήκες της γυναίκας και γονιμοποιούνται από το σπέρμα έξω από το σώμα της γυναίκας σε ένα εργαστήριο εξωσωματικής γονιμοποίησης. 

Στη συνέχεια, τα γονιμοποιημένα ωάρια (έμβρυα) αφήνονται να αναπτυχθούν στο εργαστήριο και έπειτα μεταφέρονται πίσω στην μήτρα της γυναίκας με την ελπίδα ότι μια επιτυχής εγκυμοσύνη θα ακολουθήσει. Ένας κύκλος εξωσωματικής γονιμοποίησης διαρκεί περίπου δύο εβδομάδες.